door Ed Vermeulen
September 2016. Wat herinnert u zich van de nagenoeg voorbije zomer, de bijna hittegolf, het wisselvallige (typisch Hollandse) zomerweer of toch de overvloedige regenval. Tijd voor een terugblik in het weer in vroeger tijden.
Huis onder water
’Help! ons huis staat onder water’: in de kretologie van de moderne tijd een veelgebruikte, maar meer nog verkeerd gebruikte term.
 |
| Huis onder water (Foto Coll. Historische Kring Baerne) |
 |
| Watervluchtelingen, verzorgd en verguisd |
Ook werd het mij opnieuw duidelijk bij het lezen van het artikel ’Natte driehoek Emmapark drooggelegd’ in de Baarnsche Courant van 9 september 2015, nu precies een jaar geleden. Letterlijk staat er geschreven: ’De bewoners van de natte driehoek Van Reenenlaan, Regentesselaan en Rutgers van Rozenburglaan hoeven niet langer Buienradar nauwlettend te volgen om te kijken of er geen hoosbuien op komst zijn. Vorig jaar (2014) nog liep de natte driehoek twee keer over’.
Opmerkelijk verhaal: immers de drie genoemde lanen liggen in een gedeelte van Baarn, al van oudsher bekend als Hoog Baarn. Laat ik nu in de 3e klas van de lagere school bij de lessen Nederlandse taal van juffrouw Koopmans geleerd hebben dat: ’hoge bomen veel wind vangen, na regen altijd zonneschijn komt en wie hoog en droog woont geen natte voeten krijgt’. Wat kan een mens zich toch vergissen. Niets is wat het lijkt, de uitdrukking ’Hoe hoger hoe natter’ zou bij nader inzien dus echt niet misstaan in dit rijtje volkswijsheden.
 |
| De natte driehoek...hoog en droog? (Foto: Caspar Huurdeman) |
Zoals te zien op de foto zijn er ogenschijnlijk doeltreffende maatregelen genomen. Is hoog is nu ook echt droog?
Terugkerende wateroverlast
Ondanks alle genomen en nog te nemen maatregelen kon en kan het zijn dat na een heftige regenval en wolkbreuken het Baarnse rioleringsstelsel het enigszins laat afweten. Op zondag 4 september 2016 was het weer raak, toen na een zeer zware regenbui zowel de Stations-, Eemnesser- en de Geerenweg-Drakenburgerweg blank kwamen te staan. De Baarnsche Courant meldde zelfs dat de pas gerenoveerde Lindenkom (bij Baarnaars beter bekend als de ’Kleine Kom’) buiten haar oevers was getreden. Prachtige, een tikje overdreven, beeldspraak, er was meer sprake van het ’overgelopen badkuip effect’. Maar, eerlijk is eerlijk, nat was het zeker! En wat te denken van de Koninklijke wachtkamer op het station, ook al meerdere keren volgelopen met regenwater!
 |
| Zandzakken voor de deur van de Koninklijke wachtkamer (Foto: Christine Schut) |
 |
| Herv. Lagere School in de Spoorstraat, ons klaslokaal 1e etage, geheel rechts. (Foto Coll. Stichting Groenegraf.nl) |
Het was bijna zomervakantie. Daar keken de juf, mijn medeklasgenoten en ik naar uit. Op vrijdagmiddag 21 juli, we zaten keurig met de armen over elkaar in de banken in ons vaste lokaal (vanuit de Spoorstraat gezien, eerste etage geheel rechts), de juf las een spannend verhaal voor, barstte er rond twee uur ‘s middags boven Baarn een ontzettend noodweer los. Inktzwarte lucht, rukwinden, zware regen- en hoosbuien, onweer, donder en bliksem, het einde der tijden leek nabij. Niet dat ik precies wist hoe dat er uit zou zien, maar met mijn rijkelijk aanwezige fantasie was ik, naar later bleek, aardig ’warm’. Ook was ik blij was niet al te ver van school te wonen, Laanstraat 66A, mocht het echt zover komen. Op een gegeven moment werd de deur van het klaslokaal opengegooid en daar stond Vree, onze vertrouwde en boomlange conciërge. Van mijn moeder mocht ik geen Vree zeggen maar meneer Vree. Dit telt na al die jaren nog steeds. Dus: meneer Vree stond in de deuropening en gebaarde dat wij allemaal de klas uit moesten om te gaan schuilen in het trappenhuis. Dat lieten we ons geen twee keer zeggen en nog voordat de volgende bliksemschicht op ons werd afgevuurd zaten we in onze ‘Schuilkelder’, het trappenhuis.
 |
| Interieur school met onder de trap onze schuilplek (Coll. Stichting Groenegraf.nl) |
We zongen liedjes, misschien wel ’van je hela hola, houdt er de moed maar in’. En dat deden we! Zoals bij alles kwam ook aan dit oordeel een einde. De bui trok over, de schoolbel ging en we mochten naar huis. Daar trof ik mijn moeder aan met een van pijn vertrokken gezicht. Wat was er gebeurd? Op het moment dat de klap viel was zij juist halverwege de uiterst steile trap (we woonden op een bovenhuis), onderweg naar boven of beneden dat weet ik niet meer. Ze schrok van de donderklap en gleed naar beneden. Met als gevolg grote blauwe plekken en pijn. Maar pijn of geen pijn, het weerhield haar niet om mij nog maar eens te vertellen dat deze klap haar herinnerde aan het bombardement in het eerste oorlogsjaar 1940 in Den Helder, de geboorte- en toenmalige woonplaats van mijn ouders. Een voltreffer op het rijtje huizen waar zij woonden vlakbij de marinewerf. Weg huis! Gelukkig staat Laanstraat 66A er nog steeds! Na enkele woorden van troost gesproken te hebben ging ik weer naar buiten de Laanstraat in.
Het einde van een ’Oude Plaatsgenoot’
Er was van alles gebeurd en dat wilde ik wel met eigen ogen zien. Bij de Brood- en Banketbakkerij A.E.G. Vonk (Altijd Even Goed Verzorgd) hoek Laanstraat Nieuwstraat, nu Banketchocolaterie Hendricksen, was de straat en het gehele kruispunt ondergelopen.
 |
| Links boven: A.E.G.Vonk, hoge laarzen en water! Rechts boven: Tegen de stroom in. Onder: Ook de L39449 is waterproof! Foto's: Coll. Historische Kring Baerne |
Niets nieuws onder de zon: dit ten opzichte van Hoog Baarn laaggelegen punt liep wel vaker onder water. In het fotoarchief van de Historische Kring Baerne (HKB) bevinden zich prachtige foto’s, op 17 juni 1908 gemaakt door fotograaf Voskuijl, die we kennen van het verhaal ’Omroepperikelen 1930’, waarop te zien is dat dit punt tot grote vreugde van de jeugd van toen, maar zeker tot verdriet van om- en aanwonenden, ook onder water stond.
 |
| Waterrijk Baarn oftewel Playfountain avant la lettre (Coll. HIstorische Kring Baerne) |
 |
| Stroomafwaarts...de Laanstraat in (Coll. Historische Kring Baerne) |
Heel dichtbij kon ik niet komen, want mijn (te kleine) laarzen liepen vol en aan natte voeten had ik een hekel. Spannend was het wel. Een vriendje vertelde dat het bij de hoek Oranjestraat – Laanstraat nog erger was. Zo snel als we konden holden we op onze inmiddels soppende laarzen erheen. Hij had niets teveel gezegd. Naast een overstroming was ook de grote kastanje naast De Rieten Dakjes door een rukwind omgegaan, tegen het huis op no. 31 van de familie R.P van Dijen gevallen en in de val was de schoorsteen van het dak gerukt en was er een grote scheur in de gevel ontstaan.
 |
| De 'Oude Plaatsgenoot' zoekt steun (Coll. Historische Kring Baerne) |
Dit huis rechts van no. 29, waar G.J. van Dijen zijn Brood- Beschuit- en Banketbakkerij had (in later jaren de Broodbakkerij van P. Vroegop). Het laatste oordeel. En ja hoor, zoals u op de foto ziet: het huis stond onder water! Dit rampzalige feit had niets maar dan ook helemaal niets met hypotheekschulden te maken, maar alles maar dan ook alles met de inmiddels gepasseerde en weggetrokken wolkbreuk.
 |
| Huis onder water (Coll. Historische Kring Baerne) |
De tijd staat even stil
In de Baarnsche Courant van 25 juli 1950 vastgelegd in de prachtige zin ’het einde van een ’Oude Plaatsgenoot’ legde de kastanjeboom van Van Dijen om zeventien minuten over twee in de middag het loodje! Precieze tijdwaarneming: dit ondanks of dankzij het feit dat tijdens het noodweer de grote wijzer van een der wijzerplaten van de klok van de Pauluskerk werd getroffen en kromgebogen door een windhoos, waarna de klok was stil blijven staan. Opmerkelijk detail: aan de boom was een bordje bevestigd met een pijl wijzend in de richting van het toenmalige Warenhuis 1001. De multifunctionele wegwijsboom!
Ook eiste het noodweer in Baarn een slachtoffer: aan het Zuidereind werd de uit Amersfoort afkomstige DUW (Dienst Uitvoering Werken) ploegbaas D. Overdijk door de bliksem getroffen en gedood. Een dieptriest gebeuren, waarvan ik toen geen weet had. De gesneuvelde kastanje trok zoals te verwachten veel bekijks, zelfs zoveel dat politieman Van der Zee* het verkeer in goede banen moest leiden.
 |
| Het gezag en de mannen van PW (Coll. Historische Kring Baerne) |
 |
| Veel bekijks! Onder het publiek herkennen we, in korte broek, bakker W.J.Rodenrijs, de latere eigenaar van de gelijknamige Cafétaria/automatiek in de Laandwarstraat en met kind op de arm mevr. Middelveld van de naaimachinehandel uit de Laanstraat. (Foto Egid, E.J Hartmann, Oranjestr.3) |
 |
| De tijd staat even stil |
Ik stel mij zo voor dat deze markante Barinees, in zijn werkende leven timmerman op Paleis Soestdijk, op de hoek van de Oranjestaat gezegd zou kunnen hebben: ’Voor de kastanjeboom die u ’hiero’ ziet, is er ooit ’daaro’ eentje omgevallen!’
Alle genomen maatregelen ten spijt, ik herhaal het nog maar een keer, is droog wonen lang niet overal vanzelfsprekend. U bent gewaarschuwd!
* Agent van politie Van der Zee: hoeveel ballen had hij in de loop der jaren al in beslag genomen wanneer hij mijn buurjongen en mij betrapte bij het voetballen op straat. Altijd vergezeld van de woorden: ’Jullie kunnen morgen op het bureau komen en misschien krijg je de bal terug, maar reken er maar niet op!’ De ballen werden opgeslagen en bewaard in een kast in de hal van het bureau aan de Stationsweg. De gang naar het politiebureau was niet iets om naar uit te kijken. Gelukkig hadden we onze connecties: de zoon van Adjudant Bekking, Roland, goede vriend en leeftijdgenoot. Hij woonde samen met zijn ouders boven het bureau en was altijd bereid om op ons verzoek even in de bewuste kast te kijken of onze bal daar inderdaad lag en, minstens zo belangrijk, er voor te zorgen dat de bal zonder dat wij ons op het bureau hoefden te melden toch weer onze kant op kwam. Het zal duidelijk zijn: ook al ben je nog zo jong, het hebben van goede connecties speelde ook toen al een rol!
Inspiratiebron: jeugdherinneringen
Bron: Baarnsche Courant 25 juli 1950
Ed Vermeulen (1942)
Dit verhaal verscheen op maandag 19 september 2016 in de Baarnsche Courant in de rubriek
’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’
Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter
